Dijital çağın bir sonucu olarak, ekranlara olan maruziyet her geçen gün artıyor. Bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve televizyonlar gibi dijital cihazlar günlük hayatın ayrılmaz bir parçası haline gelirken, yapılan son araştırmalar bu durumun beyinde ciddi etkiler yarattığını ortaya koyuyor. Özellikle beyin ödül sistemi üzerinde meydana gelen bozulmalar, ekran maruziyetinin uzun vadeli nörolojik etkilerine dair önemli ipuçları sunuyor.
Nörobilimciler tarafından yapılan bir araştırma, uzun süreli ekran maruziyetinin beyin ödül sistemini bozduğunu ve bu durumun bireylerde dikkat dağınıklığı, motivasyon kaybı ve davranışsal sorunlar oluşturabileceğini gösterdi. Beyin ödül sistemi, kişinin ödül beklentisiyle motive olmasını sağlayan ve öğrenme süreçlerinde kritik bir rol oynayan bir mekanizmadır. Ancak, ekranlardan gelen sürekli uyarıcılar (sosyal medya bildirimleri, oyunlar, video içerikleri) beyni aşırı derecede uyararak dopamin seviyelerini bozuyor ve doğal ödül mekanizmalarını zayıflatıyor.
Araştırmaya göre, uzun süreli ekran kullanımı beynin dopamin döngüsünü etkileyerek bağımlılık benzeri belirtilere yol açabiliyor. Araştırmayı yürüten uzmanlar, özellikle gençlerin ve çocukların beyninin gelişim aşamasında olmasından dolayı ekran maruziyetine daha duyarlı olduklarını vurguluyor. Beyin bu tür sürekli uyarıcılara alıştığında, gerçek hayattaki ödül sistemlerine karşı duyarsız hale geliyor, bu da uzun vadede tatmin olma duygusunun azalmasına ve sıkılganlık gibi olumsuz etkilerin artmasına neden olabiliyor.
Araştırmalar, ekran maruziyeti ile beyin kimyasalları arasındaki ilişkiye dair yeni bulgular ortaya koydu. Özellikle sosyal medya ve dijital oyunlar, anlık ödüllerle (beğeniler, puanlar, başarılar) dopamin salınımını artırarak kısa süreli mutluluk hissi yaratıyor. Ancak sürekli uyarılan bu sistem, beynin doğal ödül tepkilerini zayıflatıyor. Araştırmacılar, dopamin seviyelerindeki bu dengesizliğin, kişinin daha fazla dijital uyarana ihtiyaç duymasına ve gerçek hayat deneyimlerine karşı motivasyon kaybı yaşamasına neden olduğunu belirtiyor.
Araştırmaya katılan kişiler arasında yapılan beyin taramaları, uzun süreli ekran maruziyetinin beyin bölgeleri arasında iletişimi zayıflattığını ve ödül sistemiyle ilişkili alanlarda hacim kaybı yaşandığını gösteriyor. Bu da ekran bağımlılığı olan bireylerde, odaklanma güçlüğü ve dikkat eksikliği gibi sorunların ortaya çıkma olasılığını artırıyor.
Araştırma sonuçları, özellikle gençler ve çocuklar için endişe verici. Çocukların ekran başında geçirdiği uzun süreler, beyinlerinin gelişim aşamasında olması nedeniyle ödül sistemini daha olumsuz etkileyebiliyor. Uzmanlar, çocukların ve gençlerin beyinlerinde henüz olgunlaşmamış ödül sisteminin, ekranlardan gelen anlık ve sürekli ödüllere karşı aşırı duyarlı olduğunu belirtiyor. Bu, dijital bağımlılık riskini artırarak çocukların okul performansını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebiliyor.
Araştırmacılar, ekran maruziyetinin beyindeki ödül sistemini olumsuz etkilediğini ve bu etkileri azaltmak için bireylerin dijital cihazlarla geçirdikleri süreyi sınırlamaları gerektiğini öneriyor. Özellikle çocuklar için ekran sürelerinin dikkatle takip edilmesi ve aşırıya kaçılmaması gerekiyor. Uzmanlar, ekran sürelerini kısıtlamak, dijital detoks dönemleri uygulamak ve çocuklara daha fazla açık hava aktiviteleri sunmak gibi önlemlerin beyin ödül sistemini koruma konusunda etkili olabileceğini ifade ediyor.
Ayrıca, dijital cihazların aşırı kullanımını önlemek için farkındalık yaratmak ve ekran bağımlılığına karşı ebeveynlerin ve öğretmenlerin daha bilinçli bir rol üstlenmesi gerektiği vurgulanıyor. Beynin doğal ödül mekanizmalarının sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için düzenli molalar ve çevrimdışı aktivitelerle desteklenen dengeli bir dijital kullanım stratejisi büyük önem taşıyor.
(Dilvin Altıkardeş)