Teknolojinin hızla ilerlediği günümüzde, geleneksel el sanatlarının önemi giderek azalıyor. Bir zamanlar toplumların kültürel kimliğini yansıtan bu zanaatlar, artık yalnızca nostaljik birer hatıra olma riskiyle karşı karşıya. Yapılan araştırmalar, özellikle genç kuşakların el sanatlarına olan ilgisinin azaldığını ve bu mesleklerin giderek daha az ustadan öğrenilerek devam ettirildiğini ortaya koyuyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan 2023 El Sanatları Durum Raporu'na göre, Türkiye genelinde aktif olarak ustalık icra eden zanaatkarların sayısı son 20 yılda yüzde 60 oranında azaldı. Çinicilik, ebru sanatı, bakırcılık, ahşap işçiliği gibi geleneksel alanlarda çalışan kişiler artık yok denecek kadar az. Raporda ayrıca, bu düşüşün en büyük nedenlerinden birinin endüstriyel üretimle rekabet edememek olduğu vurgulanıyor.
Gaziantep Bakırcılar Çarşısı’nda 35 yıldır bakırcılık yapan Mehmet Usta, bu soruna dikkat çeken isimlerden biri. Yaptığımız röportajda şunları dile getirdi: “Eskiden gençler öğrenmek için sıraya girerdi. Şimdi bir çırağı dahi bulamıyoruz. Herkes fabrikasyon ürünlere yöneldi, çünkü hem daha ucuz hem de daha hızlı üretiliyor.” Mehmet Usta'nın verdiği bilgiye göre, çarşının nüfusu 50 yıl öncesine kıyasla yüzde 70 oranında azalmış durumda.
Uzmanlara göre, el sanatlarının korunması için acil olarak harekete geçmek gerekiyor. UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne giren sanatların değişen yaşam koşullarına adapte edilmesi gerektiğini belirten akademisyen Özgür Soydan, devlet desteklerinin önemine dikkat çekiyor. Soydan, el sanatlarının eğitim müfredatlarına eklenmesi ve usta-çırak geleneğinin kurumsallaştırılması gerektiğini söylüyor.
Bununla birlikte, farkındalık yaratmayı amaçlayan çeşitli sivil toplum kuruluşları da harekete geçmiş durumda. Örneğin, Anadolu El Sanatları Derneği, yerel festivaller düzenleyerek bu değerlerin tanıtımını yapmak için çaba harcıyor. Dernek Başkanı Ayşe Yılmaz, gençlerin ilgisini artırmak amacıyla sosyal medya ve dijital platformlarda projeler geliştirdiklerinden bahsediyor.
(Fatma Hatun Altıkardeş)