Son yıllarda edebiyat dünyasında gençlerin dikkatleri başka bir yöne kayıyor: deneme türü. Popüler kültürün ve dijitalleşmenin etkisiyle edebiyatın farklı türlerine olan ilgide değişimler gözlemlenirken, deneme özellikle Z kuşağı arasında yükselen bir ilgi dalgası olarak karşımıza çıkıyor.
Yapılan son araştırmalara göre, gençler arasında deneme türüne yönelimin temel nedenlerinden biri, bu türün bireysel anlatım ve özgür düşünce alanı sunması. Sosyolog Hasan Acar'ın 2023 yılında yayımladığı "Edebiyat Tercihleri ve Toplumsal Dinamikler" başlıklı araştırmasında, 18-24 yaş arası bireylerin yüzde 65'inin deneme türünü "kendini ifade etmede kolaylık sağladığı" için tercih ettiği belirtiliyor. Ayrıca ankete katılan gençlerin yüzde 44'ü, denemelerde kişisel ilham verici fikirlerle karşılaşmanın onları etkilediğini belirtiyor.
Şehir kütüphanelerinde çalışan uzmanlar da bu değişimi doğruluyor. Özellikle üniversite kütüphanelerinde yer alan modern deneme eserleri, ödünç alınma oranlarında dikkat çekici bir artış gösteriyor. Daha önce listelerin zirvesinde romanlar yer alırken, şimdi popüler olan yazarlar arasında Zadie Smith, Teju Cole ve Rebecca Solnit'i görmek mümkün. Bu yazarlar, derin felsefi arayışlarını günlük hayata dair sade yorumlarla harmanlayarak gençlerin ilgisini çekiyor.
Uzmanlar, dijitalleşmenin gençler üzerinde bir tür hızlı bilgilere erişim ve kısa, etkili anlatımlara duyulan istek oluşturduğunu söylüyor. Deneme türü ise tam da bu ihtiyacı karşılayan bir araç haline geliyor. Sosyal medyadaki kısa metin veya blog içeriklerinin yaygınlaşması, gençlerin bu tür yazılara alışık hale gelmesine yardımcı olmuş durumda. Deniz Uğurlu isimli bir üniversite öğrencisi, kısa bir röportajında şu vurguya yer veriyor: Deneme okumak, bir romanın derinliğini kaybetmeden daha hızlı bir anlam dünyasına girmenizi sağlıyor.
Son dönemde bu türe daha fazla yönelim, yeni yazarların sahneye çıkmasını da beraberinde getiriyor. Özellikle Reddit gibi platformlarda paylaşımda bulunan genç yazarlar, milyonlarca okuyucuya ulaşıyor. Bununla birlikte bağımsız kitap platformlarında yayımlanan deneme koleksiyonlarının satışı da artış göstermekte. 2023 yılı itibarıyla sektörde bir artış gözlendiği ve bu artışın yüzde 30'a ulaştığı bildiriliyor.
Uzmanlar, deneme türüne olan bu ilginin edebi çeşitliliği artıracağını öngörüyor. Gençlerin kendilerini ifade etme biçimleri değişirken bu dönüşümün uzun vadede hem bireysel hem de toplumsal düzeyde yaratıcı düşüncenin gelişmesine büyük katkılar sunabileceği ifade ediliyor.
(Fatma Hatun Altıkardeş)