Tutumlulukla cimrilik arasında ince bir çizgi vardır, cimrilikle hastalık arasında ise çok daha ince bir çizgi…

Toplumumuzda tutumlu olmayı öven atasözleri ve tepkiler o kadar ön plandadır ki takdir görmenin önemli bir yolu haline de gelmiştir. Bu noktada kişinin dikkate alması gereken durum ise cimriliğin hastalık habercisi olabileceği. 

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir de cimri olmanın ve bu durumun kişinin kendisine, çevresine zarar verecek noktaya ulaşmasının birtakım hastalıkların “belirleyicisi” niteliğinde olduğunu, cimriliğin çoğu zaman kişilik bozuklukları çerçevesinde değerlendirilebileceğini söylüyor. 

İleri düzeyde cimriliğe örnek olarak da Elon Musk’ın yakın çevresine sahip olduğu imkanları kullandırmamasını hatırlatan Demir, felsefeden örneklerle konuyu açıklıyor. Demir, cimrilik denildiğinde Aristoteles’in “orta öğretisi”nin akıllara geldiğini belirterek “Bu öğretiyi kısaca ele alırsak Aristoteles, oğlu Nikomakhos’a bir kitap bırakmak ister ve “Nikomakhos’a Etik” isimli kitabı yazar. Bu kitabın başlangıcı iyinin araştırılması ile açılır ve iyi ‘her şeyin arzuladığı şey’ olarak tanımlanır ve devamında iyi olan nedir cevaplanır. Pek çok düşünsel aşamadan geçerek ulaşılan nokta Aristoteles’e göre iyi, ‘ruhun, erdeme uygun etkinliği’dir.” şeklinde anlatıyor. 

Demir, erdemin ne olduğunun buradan hareketle tartışılmaya başlandığını ve süregelen incelemeyi şöyle özetliyor: “Erdem, karakter erdemleri ve düşünce erdemleri olarak ayrılır. Düşünce erdemleri daha çok eğitimle oluşan ve gelişen erdemlerken; karakter erdemleri alışkanlıkla oluşur. Karakter erdemlerinden hiç biri bizde doğuştan bulunmaz. İnsan karakter erdemlerinin potansiyelini taşır ve daha sonra yapa yapa bunu etkinliğe geçirir. Ancak erdemin bir huy, bir karakter olduğunu söylemek yetmez; onun nasıl bir huy olduğunun peşine düşülür. Erdemin orta olma ile ilgisi kurulur. Erdemli kişi gerektiği zaman, gereken şeylere, gereken kişilere karşı, gerektiği için, gerektiği gibi eyleyerek orta olanı ve en iyiyi yapandır sonucuna ulaşılır. O halde ‘erdem aşırılığı yanlış olan, eksikliği yerilen, ortası övülen ve isabetli olan etkilenimlerle ve eylemlerle ilgili olmak durumundadır’ ifadesi kullanılır.” 

Bu “orta yol” veya “altın orta” denilen durumda her duygu veya eylemde kötünün temsilcisi iki uç nokta ve erdemi (iyiyi) temsil eden orta nokta olduğunu ifade eden Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Örneğin korkaklık – cesaret,  cömertlik – cimrilik… Buradan hareketle cimrilik bizim altın orta durumunun uçlarında olarak görülmektedir. Psikoloji biliminde var olan psikopatoloji açısından baktığımızda cimrilik başlı başına bir hastalık olarak tanımlanamaz. Ancak cimri olmak ve bu durumun kişinin kendisine, çevresine zarar verecek noktaya ulaşması birtakım hastalıkların “belirleyicisi” niteliğindedir. Bu çoğu zaman kişilik bozuklukları çerçevesinde değerlendirilebilir.” dedi. 

İnsanlar neden cimrileşirler? Cimri olmaktan yana neden bir sıkıntı duymaz hatta açıkça ifade etmeseler de gizli bir gurur duyarlar?

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu kriterlerine bakıldığında ‘parayı, gelecekte meydana gelecek bir felaket için biriktirmek’ ifadelerini görürüz. Bu noktada her para biriktiren kişi, kişilik bozukluğuna sahiptir demek de hatalıdır. Ancak kişi, yaşam kalitesini düşürecek düzeyde cimrilik karakterine sahipse bu kişilerin parayı bir güvenlik üssü olarak gördükleri söylenebilir. Bu kişiler paradan güven alırlar. Para onlar için güç anlamına gelebilir.” dedi.

Demir, Elon Musk’ın durumuna dair değerlendirmelerle konuyu şöyle anlatıyor bizlere: “Çocukluğunda boşanan bir ailenin çocuğu olarak babası ile kalmayı seçmiş ancak süreç içinde psikolojik anlamda zorlandığını kendi hayat hikayesinden okuyoruz. Maddi imkansızlık yaşamayan Musk, akranları içinde dışlanan, kendi kabuğunda okumayı seven, zamanını boş geçirmeyen bir çocuk olarak tanımlanıyor.”

Pek çok şirket sahibi olan ve dünyanın sayılı zenginleri arasına giren bir adam neden ve ne kadar cimri olabilir ki?

“Musk, pek çok yardım kuruluşu kurmasına rağmen kendi özel yaşamına gelindiğinde parayı yaşam kalitesini düşürecek miktarda az kullandığını okuyoruz. Bu durumu Musk özelinde paranın anlamsızlığı, var oluşunun paranın getirileri ile gerçekleştirilemeyeceğine dair yaklaşımı olarak yorumlanmakla beraber farklı kişiler için ele aldığımızda bu cimrilik aile bireylerine yaşam kalitesine zarar verdiğinde ciddiye alınması gereken bir durum haline gelmiştir denebilir. O halde eylemlerimizi orta olana göre yönlendirdiğimizde hem kendimiz hem de ailemiz için çok daha sağlıklı yaşam alanı oluşturmuş oluruz.” 

Belki de benzer bir durumu kısa süre evvel yayında olan Camdaki Kız filminin baba karakterinde de görmekteyiz; oteller inşaatlar sahibi, çok sayıda insana yardım eden ama kahvaltıda zeytin tanelerini sayan bir aile reisi. 

Bu karakterdeki insanlar sadece filmlerde, dizilerde, kitaplarda birer hayal ürünü ya da göz önündeki insanlara dair abartılı figürler değil. 
Hayatlarımıza dönüp baktığımızda da görmemiz mümkün. Bu noktada bizlere düşen, böyle kimseleri eleştirmek, onlardan yana dertlenmek değil, onlara anlayışla yaklaşıp durumlarına dair bir uzman yardımı almalarını önermektir diye düşünüyorum. 

Hayat, olanı olmayanla paylaştıkça güzelleşir.