İkinci Karabağ Savaşı, 27 Eylül 2020’de başlamış 44 gün sonra Rusya’nın ısrarı ile ateşkes anlaşması ile sona ermiştir. Bu savaşta Ermenistan, Kuzey Azerbaycan tarafından adeta ezilmiştir. Ateşkes anlaşmasında, Azerbaycan'ın özerk Nahçıvan ve Zengilan illeri arasında ve Ermenistan sınırları içinde kalan 43 km uzunluğunda bir koridorun açılması maddesi de yer almıştır.

Aradan beş yıl geçti koridor açılamadı. Koridorun, Azerbaycan topraklarındaki bölümü tamamlandığı halde Ermenistan sınırları içindeki 43 km’lik bölümünün yapımına henüz başlanamadı. Çünkü Ermenistan tarafı, böyle bir koridorla Azerbaycan’ın iki yakasını bir araya getirecek bir işi yapmak istemedi. Ateşkesi adeta zorla yaptıran Rusya ise zamanla bu koridor meselesi yok gibi davranmaya başladı.

Savaş boyunca, Kuzey Azerbaycan sınırında askeri tatbikatlar yapan İran, sınırların değişmesine razı olmayacağı açıklamaları ile Azerbaycan tarafını tehdit etti. Azerbaycan topraklarının %20 kadarını Ermenistan işgal ederek 1.5 milyondan fazla Azerbaycan Türk’ünü tehcir etmişti. Azerbaycan tarafı savaşta üstünlüğü ele geçirince İran, sınırlar değişemez demeye başlamıştı. Bunun anlamı Ermenistan işgalindeki topraklar, işgal altında kalmaya devam etsin demektir.

Ateşkesle birlikte İran Zengizor koridoruna da şiddetle muhalefet etmişti. Koridoru “Nato yolu, Turan yolu” diye adlandırıp buna izin vermeyeceğini ilan etmişti. Çünkü İran kendisini bu konuda izin makamı saymaktaydı. Oysa taraflar İran’dan izin istemediği gibi, koridor savaşta Ermenistan’ı yenilmesi üzerine bir çeşit kılıç hakkı olarak ortaya çıkmıştı.

Her şeyden önce medyada koridorun “Zengezor” diye adlandırılması yanlıştır. Çünkü bu ad Zengi Atabeyliğinden kalmıştır. Zaten doğusunda Azerbaycan’ın Zengilan vilayeti vardır. Dolayısıyla koridorun Zengezor değil, Zengizor diye bilinmesi gerekir.

Çarlık Rusyası döneminde, Ermeni nüfus burada iskan edilmiş bu nüfus ile Azerbaycan ve Nahçıvan arasına bir engel konulmuştur. 1924’te ise Stalin, Zengizor bölgesini Azerbaycan’dan zorla alarak, Ermenistan’a bağlamıştır. Azerbaycan-Ermenistan arasındaki mevcut sınırlar Stalin’den kalmıştır. Bu sınırların değişebileceğini Rusya hatta Ermenistan tarafı bile kabul etmişken, İran engel olmaya çalışmıştır.

Türkiye ile Türkistan arasındaki bağlantıyı Rusya 1828’den beri fiilen iki yüzyıl engellemiştir. İran işte bu engelin devam etmesi için adeta yırtınmıştır. Son beş yıl içinde Azerbaycan Türkiye Ermenistan arasındaki ikili görüşmelerde bu koridorun açılması hep gündem olmuştur. Azerbaycan ve Türkiye ile iyi ilişkiler kurmak isteyen Paşinyan’ın Ermenistan'da iktidar olması, bu koridorun açılabileceği hakkında bir iyimserlik teşkil etmiştir. Nihayet ABD’nin araya girmesiyle 8 Ağustos 2025’te Azerbaycan ve Ermenistan koridorun Trump Transit Koridoru adıyla açılmasında ve koridorun 99 yıllığına bir ABD şirketi tarafından işletilmesinde anlaşmış oldular.

Hiç yoktan ABD’nin gelip koridorun denetimini 99 yıllığına ele geçirmesi, Türkiye ile Türkistan bağlantısını artık Rusya yerine, ABD denetlemiş ya da engellemiş olacaktır tezini kuvvetlendirmiştir. Çünkü ABD, Adalar Denizinde, Akdeniz’de, Suriye’de, Irak’ta, Türkiye’nin önünü açacak her gelişmeye engel olmuştur. Önümüzdeki yüzyıl fiilen Zengizor koridorunu denetiminde tutarak, Türkiye ile Türkistan bağlantısında bir engel durumuna gelecektir.

Zengizor koridoru 43 km uzunluğundadır ve Ermenistan sınırları içindedir. Burada koridorun yapımı ve işletilmesi hakkında doğrudan Ermenistan tarafı tayin edicidir. Rusya vesayetinden kurtulmak isteyen Paşinyan, ABD'yi Zengizor koridoruna getirerek, Rusya’ya karşı bir çeşit garanti elde etmiş olabilir. Aynı zamanda engel olamadığı bu koridor aracılığı ile Azerbaycan Nahçıvan dolayısıyla Türkiye ile Türkistan arasındaki bağlantıyı da ABD aracılığı ile denetlemeyi hesaplamış olmalıdır. Ermenistan için kötünün iyisidir. Bu koridor aynı zamanda fakir Ermenistan için önemli bir gelir kaynağı olacaktır.

Zengizor Koridoru (Middle Corridor), Azerbaycan’ın iki yakasını bir araya getirecektir. Türkiye ile Azerbaycan bağlantısı, Gürcistan ve İran yolunu kullanmak zorunda olmayacaktır. Türkistan enerji kaynaklarının bu yol ile Avrupa'ya ulaştırılması hem Türkistan için bir kolaylık ve maliyet azlığına sebep olacak hem de Türkiye için yeni bir transit yolu gelirini teşkil edecektir.

ABD’nin hiç yoktan bu yolun üzerine oturması, yolun güvenliği için önemli bir tehdittir. Kafkasya'da ABD ve Rusya arasındaki rekabetin ABD lehine değişmesidir. ABD’nin bu yol ile Türkiye’yi denetleyeceği tezi zayıftır. Çünkü ABD’nin Türkiye’de zaten üsleri vardır. Türkiye’nin denetimi için Zengizor yolu ABD için bir ihtiyaç değildir.

Zengizor yolu sorunlu bir şekilde açılsa bile yine de yoldur. Türkiye’den yola çıkacak bir araç doğrudan ve kestirmeden Azerbaycan'a ulaşacaktır. Mesafede maliyette önemli bir azalma olacaktır. Beş yıl önce hayal olan bu yol, bugün fiilen tahakkuk etmek üzeredir. Önümüzdeki beş yılın sonunda şartlar, Türkiye’nin Azerbaycan’ın lehine yeniden değişebilir. Türkiye ile Türkistan arasındaki kara bağlantısı fiilen kurulmuş olacaktır. Zengizor yolu artık umudun yoludur. Benzeri bir yol belki yakın bir zamanda, Türkiye ile Türkistan arasında, Güney Azerbaycan (Tebriz) üzerinden umulmadık bir zamanda ortaya çıkabilir.