Yüzyıl önce TBMM’nin haberi olmadan, Başbakan Hüseyin Rauf (Orbay) Beyin bilgisi olmadan, sadece CHP Genel Başkanı Kemal Paşa’nın bilgisi ve onayı ile İktisat Bakanı Mahmut Esat (Bozkurt) Beyin öncülüğünde 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi düzenlenmiştir. Mahmut Esat kongredeki konuşmasında: “Türk milletinin tarihte yüzyıllarca esir hayatı yaşadığını, hatta Mısır Piramitlerine taş taşıyan kölelerden daha kötü olduğunu iddia etmiştir.

M. Kemal Paşa ise “Türk milletinin fetih politikası güden serserilerin peşinde asırlarca kıtadan kıtaya koşturulup tüketildiğini” açıklayarak fetih politikası takip eden Selçuklu ve Osmanlı padişahlarını serserilik yapmakla suçlamıştır. Böylece Mısır Piramitlerine taş taşıyan kölelerden daha kötü şartlar içindeki Türk milletinin, artık serserilerin peşinden gitmeyeceği, İzmir’den dünyaya ilan edilmiştir.

Ancak serserilik saydıkları o siyasetin sonunda Anadolu ve İzmir Türk yurdu haline gelmiştir. Madem fetih siyasetleri serseriliktir, o halde sizin Anadolu’da İzmir’de ne işiniz olabilirdi? Serserilik gördükleri işlerin sonunda Anadolu’da hak iddia etmeleri nasıl bir tutarsızlıktır? Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin serserilik sayılması, Türk’ün tarihine nasıl bir şaşılıkla bakıldığının açıklamasıdır. Türk’ün Müslüman olduktan sonra elde ettiği bütün birikimlerinin çöpe atılmasıdır, yok sayılmasıdır. Üstelik bütün bu açıklamalar, Lozan görüşmelerine ara verildiğinde açıklanmıştır.

Yüzyıl sonra İzmir Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde 15-21 Mart 2023 tarihleri arasında İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır. Türkiye’de ciddi bir ekonomik krizin yaşandığı 2022 şartlarında, kongrenin toplandığı bina, Maliye Bakanlığının ayırdığı ödenekle yüzyıl öncesindeki haliyle yenilenmiştir. Türk tarihinin aşağılanması, özel sektörün her türlü hak ve imkanının koruma altında olacağı açıklaması ile SSCB tipi bir idarenin kurulmayacağı garantisinin, Batılı sömürgeci ülkelere verilmesinden başka hiçbir özelliği olmayan bir kongre için bu kadar masrafa değer miydi? Ancak Maliye Bakanlığı böyle bir harcamaya değer bulmuş ve harcamıştır.

İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir’in alt yapı işlerine boş vererek, birinci derecede deprem kuşağında bulunan İzmir’de, yüzbinlerce binanın depreme dayanıklı hale getirilmesi işlerini önemsemeyerek, böyle fantastik bir işe önayak olmuştur. İzmirli bu kongreden bir şey kazanamamıştır. İzmir’in alt yapı gibi temel sorunlarının çözüm yolları bu kongrede ele alınmamıştır. İçinde bol bol “Mustafa Kemal, Atatürk, Emperyalizm, Bağımsızlık” vurgularının olduğu cümlelerle zaman kaybı yaşanmıştır. Kongre binasını sıfırdan eski haline göre inşa ettiren Maliye Bakanı kongreye davet bile edilmemiştir.

Oysa kongreden iki ay sonra ABD’li Chester şirketine 10 Nisan 1923’te TBMM’de ayrıcalık öngören karar, kabul edilmiştir. Buna göre şirketin yapacağı demiryolu hattının her iki tarafında 45 km mesafe içinde maden arama hakkı verilmiştir. Şirketin sözleşme şartlarını yerine getiremeyeceğini bildirmesi üzerine sözleşme 18 Aralık 1923’te Türkiye tarafından feshedilmiştir.

Adı geçen şirketin Aşağı yukarı Bağdat demiryolu hattı için, daha önce Alman şirketine verilen ayrıcalığın tekrarıdır. Ancak “bu imtiyazı Abdülhamit yönetimi verince emperyalizme bağlılık”, Kemal Paşa yönetimi verince “bağımsızlık” olmuştur. CHP yönetimi emperyalizme ve onun şirketlerine ayrıcalığı “bağımsızlık” diye adlandırmış ve bu adla emperyalist ülkelerle iş tutmaya devam etmesi yüzyıl sonra milyonlar harcanarak övülmektedir.

Türkiye’nin 1923’ten itibaren bağımsız olduğu, kapitülasyonları kaldırdığı İzmir İktisat Kongresinin bunun başlangıcı olduğu iddiaları tümüyle fasa fisodur. Değinilen Chester projesi bunun örneklerinden birisidir. Lozan Anlaşması ile önceden kapitülasyon sahibi olan ülkelerin tamamına 5-7 yıl arası geçiş dönemi ayrıcalığı verilmiştir. Kapitülasyonların hukuk ayağı ise tümüyle Türkiye’ye hakim olmuştur. Çünkü Türkiye bütün yasalarını Batıdan almış, asırlardır uygulanan İslami yasaları kaldırmıştır.

İzmir İktisat Kongresinin yüzyıl önce sivil bir inisiyatifle toplandığı iddiası bir cehalet örneğidir. Çünkü kongrenin başkanı ordu komutanı Kazım Karabekir iken kongrenin bütün varlığı ise bir başka komutan Kemal Paşa’nın kişisel propagandasına tahsis edilmiştir. Kongrede alınan kararların bugünkü ekonomiye ışık tutup yol gösterdiği iddiası oldukça düzeysizdir. 12 Yıllık savaş yorgunu 12 milyonluk nüfuslu Türkiye’nin ekonomisi ile günümüzdeki 85 milyonluk 250 milyarlık ihracatı olan Türkiye ekonomisinin yapısı da sorunları da oldukça farklıdır.

Yüzyıl önce İzmir’de toplanan insanların ekonomi bilgisi ile günümüzde yüzlerce üniversitesi, binlerce ekonomi/iktisat profesörünün bildiklerine boş verip ekonominin sorunları için Kemal Paşa’nın Mahmut Esat Bozkurt’un konuşmalarında çare aramak bir iflasın ilanıdır. Bazı çevreler yüzyıl öncesinden günümüze gelemiyorlar. Orada kalarak eski Bat Pazarına nur yağmasını beklemektedirler. Yüzyılın, şartların, Türkiye’nin değiştiğini göremiyorlar, anlayamıyorlar. Ramazan ayının hepimiz için hayırlar getirmesini dilerim.

Afet İnan, İzmir İktisat Kongresi, TTK, Ankara 1989
Bülent Can Bilmez, Demiryolu’ndan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul 2000.
Gündüz Ökçün, Türkiye İktisat Kongresi – İzmir 1923, Ankara 1981.